Ünlü ses sanatçısı Sezen Aksu’nun 2017 yılında çıkardığı bir şarkıda geçen sözler nedense beş yıl sonra 2022’de tartışma konusu oldu. Aslında neden çıktığı/çıkarıldığı da belli olan bu tartışma hakkında neler söylenebilir?
Öncelikle Ortadoğu’nun binlerce yıllık mitsel figürleri olan Âdem ve Havva’nın, tartışma konusu olmasının oldukça ilginç olduğunu belirtmekte yarar var. İbrahimi dinlerin –oldukça cinsiyetçi– mitolojilerine göre ilk insan olan Âdem ya da Adam ve ona eş olarak kendi kaburgasından yaratılan Havva ya da Eva…
2022 yılında bir sanatçının yok yere tehdit edilmesine neden olan Âdem ve Havva…
Modern bilimin gelişmesinden önce insanlar doğayı olduğu gibi anlayamadıkları için, benzetmeler yoluyla onu yorumlamışlar ve umut etme ihtiyaçlarıyla tüm bu benzetmelerden oluşan –ve kendi başına pek bir anlam ifade etmeyen– hikâyeleri birleştirip dinleri oluşturmuşlardı. Biraz da olsa bilimsel bakışa sahip olan insanların bildikleri tüm bu antropolojik süreci anlatmak gibi bir niyetim yok.
Birkaç cümlede konuyu toparlamak gerekirse, dinler göklerden inmedi. Dinler tanrısal varlıklardan vb. alınan ilhamla, vahiyle falan gelmedi. Tüm kültürel olgular gibi din de insanların bir ürünüdür. Dinler, insanın doğayı bilimsel bilgi ve ayrıntılı gözlem olmaksızın yorumlamasının, hayal gücünün, inanma-umut etme ihtiyacının ve toplumsal koşulların gerektirdiklerinin birleşmesiyle oluşmuş yapılardır. Mesele budur.
Dinlerin, tanrıların insan ürünü olduğu gerçeği din konusunda yazdığım yazılarda pek değindiğim bir şey değil. Nedeni de otomatik olarak okuyucunun yeterince bilimsel bakış açısına sahip olup, bunu kendinden bilebilecek durumda olduğunu sanmam ya da ummam.
Dinlerin ve tanrıların insan ürünü olduğunu söylemek bazılarının “hassasiyetlerini” etkileyecek, birilerini “incitecek” diye de söylemekten çekinecek değilim. Can Yücel’in burada yazmayı uygun bulmadığım çok güzel bir sözü vardır.
Zaten kendiliğinden incitici ve zararlı inançlara sahip olan kişilerin, inançları hakkında gerçekleri duyunca incinecekleri gerekçesiyle gerçekleri söylemekten çekinmek de aklımın almadığı bir tutum. Onu terk edenlerin, ona inanmayanların, ona göre yaşamayanların, ona göre düşünmeyenlerin dışlanmasını –hatta ölümünü– emreden bu inançlar hakkında gerçekleri söylemenin, inananları tarafından inanca “saldırı” olarak algılanması oldukça ilkel bir şımarıklıktan başka bir şey değildir.
Kaldı ki gerçekleri söylemek, hakareti bırakın, eleştiri bile değildir. Ayrıca hiçbir dogma eleştiriden muaf da değildir, olamaz. En çok hakarete maruz kalanlar da dogmatik düşüncelerin dayandığı inançlar hakkında gerçekleri açığa vuranlar ve bu inançları eleştirenlerdir. İnançlılar tarafından sürekli hakarete ve tehdide, hatta saldırılara varan psikolojik ve fiziksel şiddete maruz kalırlar.
Konuya yeniden dönecek olursak, Âdem ile Havva miti (myth) de Ortadoğu’da popüler olan ve bu coğrafyadan çıkan Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam gibi dinlerde insanlığın kökenini anlatan mittir. Farklı kültürlerde birçok benzer mit var. Yunan mitolojisinde ilk dişi insan Pandora’dır. Azteklere göre Oxomoco ve Cipactonal yaratılan ilk insanlardır. Hintlilerde Manu ve Şatrupa, Kızılderili Çerokilerde Selu ve Kanati, Avustralya Aborjinlerinde Wurugag ve Waramurungundi ilk insanlardır.
Amerikan yerlisi (Kızılderili) bir halk olan Lakotalarda ilk insan yeraltı dünyasından yeryüzüne gelmiştir, adı da Tokahe’dir. Nors (İskandinav) mitolojisinde Ask ve Embla ilk insanlardır. Maorilerde Tiki ve Marikoriko, Hawaii yerlilerinde Kumu-Honua ve Lalo-Honua, anayurtları bugünkü Nijerya olan Yorubalarda Oduduwa ve Obatala ilk insanlardır. Altay Türk mitlerinde Törüngey ve Ece, Zerdüştlükte Maşya ve Maşyana…
Birçok farklı topluluğun efsanelerinde ilk insanlara dair öyküler vardır. Yukarıda belirtilenler bunlardan yalnızca birkaçıdır.
Bazı mitler tıpkı Âdem ve Havva miti gibidir; bunlara göre ilk insanlar bir ya da birden çok tanrısal varlıklar tarafından çamurdan veya kilden yaratılmışlardır. Bazılarına göreyse ilk insanlar denizin içinden çıkıp gelmiş, kimisinde gökten inmiş, kimisinde yeraltından çıkmış, kimisinde de başka hayvan türleri gibi canlılardan gelmiştir.
Çamurdan yaratılma motifi Mezopotamya’da İbrahimi dinlerden önce de yaygın olduğu bilinen bir motiftir. Bu motif önce Yahudi dinine, oradan da Hristiyanlık ve İslam’a geçerek varlığını binlerce yıl sürdürmüş, dünyada türünün en yaygını haline gelen bir ilk insan miti motifidir.
Bugün bir –ya da birkaç tane– “ilk insan” olmadığını biliyoruz. Bilimsel olarak böyle bir şeyin olanaksız olduğunu biliyoruz. XIX. yüzyılda Charles Darwin Evrim’i keşfedince, farklı türlerin nasıl oluştuğunu anlamış ve öğrenmiş olduk. Tıpkı Dünya’nın yuvarlak olduğunu ve döndüğünü anladığımız gibi…
Bilimsel yönteme dayanarak insanların oluşumuna dair gerçekleri öğrenmiş olmamızdan neredeyse 200 yıl geçti. Buna rağmen, bilimsel ve teknolojik gelişmelerin baş döndürücü bir hızla gerçekleştiği bu 200 yıla rağmen, hâlâ insanların çoğunun yaratılışa ve “ilk insan”ın varlığına inandığını bizimle muhtemel iletişime geçecek olan dünya dışı bir uygarlığa nasıl anlatırız?
Yıl 2022… Bir grup islamcı, 4 yıl önce çıkan şarkısında geçen “Selam söyleyin o cahil Havva ile Âdem’e” ifadesini bahane ederek sanatçı Sezen Aksu’yu hedef gösterdi. Bazı siyasetçiler ve kurumlar da tehdide varan nefret söylemlerinde bulunarak saldırıya geçtiler. Tüm bu olan bitenler, birden Türkiye’nin gündemine oturdu. Bu gündemi değiştirmekten başka bir şey değildir.
Nurcu bir cemaate ait bir yurtta yaşanan intihar/dolaylı cinayet olayının ardından Türkiye’nin gündemi, ülkeyi içten içe kemiren, her anlamda yiyip bitiren ve zehirleyen tarikatlar ve cemaatler olmuştu. Tarikatların daha fazla gündemde kalması istenmedi ve yeni ve yapay bir gündem yaratıldı.
Her ne olursa olsun, ne sebeple gündeme getirilsin, 2022 yılında binlerce yıllık alelade bir mitin figürlerinin tartışma konusu olması, hiç var olmamış, yaşamamış bu figürlere “hakaret edildiği” gerekçesiyle bir sanatçının tehdit edilmesi kabul edilemez, akla mantığa uymayan bir durumdur.
